Historia

Powstał w późnym średniowieczu (prawa miejskie - 1428 r.), a jego właściciele Oleśniccy, uczynili go swą rezydencją rodową. Nazwa miasta powstała w średniowieczu i brzmiała - Piędziców (u Jana Długosza - Piandziczow), czyli "własność Piędzia", nazwanego tak od piędzi, dawnej miary długości. Ludowy wywód tej nazwy jest bajką o pięciu sowach, jakie miał ponoć zobaczyć legendarny rycerz przy zakładaniu Pińczowa. Rozkwit miasta rozpoczyna się od drugiej połowy XVI wieku, kiedy Pińczów staje się ośrodkiem różnowierczym: miejscem 22 synodów protestanckich, siedzibą gimnazjum zwanego Akademią i wydawnictwa z własną drukarnią oraz ośrodkiem kultury i myśli protestanckiej. Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego, prorektora różnowierców, majątek wykupili Myszkowscy. Pod protektoratem Oleśnickiego i Myszkowskich rozwinął się w Pińczowie prężny ośrodek kamieniarstwa i architektury, kierowany przez włoskiego artystę Santi Gucciego - architekta królów polskich. Myszkowscy urządzili w Pińczowie wspaniałą rezydencję z magnackim dworem, założyli wodociągi, ozdobili je fontanną na rynku i łaźnią. Od drugiej połowy XVI wieku osiedlają się tu licznie Żydzi. Na początku XIX wieku ordynację pińczowską dziedziczą Wielopolscy i wkrótce doprowadzają ją do ruiny. Dźwignął je z upadku w czasach Królestwa Polskiego światły dziedzic, Olrych Szaniecki. Pińczów staje się najliczniejszym miastem guberni radomskiej, głównie dzięki społeczności żydowskiej. W okresie powstania styczniowego (1863r.) jest terenem licznych starć - między innymi odbyła się tutaj krwawa, lecz zwycięska bitwa pod Grochowiskami. W 1869 roku utworzony został powiat pińczowski i funkcjonował przeszło wiek. Kampania wrześniowa przyniosła znaczne straty, m.in. zniszczenie Pińczowa. W 1942 roku hitlerowcy rozpoczęli planowaną eksterminację społeczności żydowskiej. W ruchu oporu wysławili się pińczowscy harcerze wydając w podziemiu 10 pism harcerskich, które skutecznie rozprowadzano.

Pod koniec lipca 1944 roku, gdy front wschodni zatrzymał się na Wiśle, oddziały Armii Krajowej w ramach akcji "Burza" wraz z oddziałami Batalionów Chłopskich wyzwoliły od Niemców obszar o powierzchni ok. 100 km^2, zwany później Republiką Pińczowską. Pińczów nazywany jest miastem renesansu, gdyż zachował wiele cennych zabytków historii okraszonych przydrożnymi krzyżami i figurami religijnymi. To między innymi pamiętający czasy gotyku popauliński zespół klasztorny z nagrobkiem żony arianina, zespół klasztorny reformatów z sanktuarium maryjnym, wspaniała kaplica św. Anny, wykonana w 1600 roku przez budowniczego rodem z Włoch, pozostałości zamku, pałac Wielopolskich, jedna z najstarszych na Kielecczyźnie synagoga z XVI wieku oraz jedyne w regionie lapidarium rzeźby nagrobnej. Pośrodku Pińczowa znajduje się duży, prawie kwadratowy, średniowieczny rynek. Z jego rogów wybiegają po dwie ulice, cztery są kierunkowymi do Kielc, Buska, Krakowa i Jędrzejowa. Wschód miasta zajmuje Mirów, niegdyś samodzielny organizm miejski (od 1592 roku). On też zachował swój rynek z piękną renesansową kamienicą, nazywaną Domem Ariańskim. Zachodnia część Pińczowa to sięgający z XVII stulecia Nowy Świat. Jest jeszcze okolica położona na południu, ku niegdysiejszej Nidzie, płynącej tuż przy mieście. To dawne Zamurze, za nieistniejącymi dziś obwarowaniami, wzniesionymi przez ordynatów Myszkowskich. Obecnie znajdują się tutaj targowiska i ogródki działkowe. Ma wzgórzach ponad miastem leży Nowa Wieś, przyłączona do Pińczowa w latach 70, i nowe osiedle mieszkaniowe przy ul. Witosa. Dwa inne osiedla: Grodzisko i Podgórze, zajmują wschodnie obrzeża miasta, a ich skrajem płynie strumień, biorący swój początek koło Góry Grodzisko.